30-01-2023 Tip van Neeltje

‘Nu ik wat meer weet, maar nog lang niet alles, betwijfel ik of ik wel wil dat Hitler wint. Maar als hij verliest, verliest Duitsland. En Duitsland is mijn land.’

Brigitte is 12 jaar en woont met haar vader en haar zus Angelika in het Duitse München. Het is 1942, en het is oorlog in het land. Brigitte zit bij de Jungmädelbund, de bond waar alle Duitse meisjes lid van worden als ze tien jaar oud zijn. Ook haar beste vriendin Marianne hoort bij de JM. Ze vindt het altijd erg leuk om er naartoe te gaan, omdat het gezellig is om met de andere meisjes te kletsen en activiteiten te ondernemen. Er wordt veel over politiek gepraat. En over de Joodse vijand. Maar dat is voor Brigitte heel normaal, het is al drie jaar oorlog en Brigitte gelooft dat Hitler het beste wil voor het Duitse volk en het Duitse rijk. Maar dat vertrouwen en geloof in de goede bedoelingen van Hitler begint te wankelen als er dingen in haar omgeving gebeuren die verontrustend zijn.

Brigitte en Marianne vinden tijdens een JM bijeenkomst een verboden boek in de tas van Adelita. Marianne besluit dit te vertellen aan de groepsleidster. Maar daarna komt Adelita ineens niet meer bij de JM bijeenkomsten. Zij en de rest van haar gezin lijken van de aardbodem verdwenen te zijn. Waar zijn ze gebleven? Op een dag valt er zomaar een pamflet door de brievenbus van een groep die zich ‘de witte roos’ noemt. Het pamflet roept mensen op om passief in verzet te komen tegen het fascisme en te strijden voor vrijheid. Brigitte leest het en schrikt ervan. Zijn er ook mensen die tégen Hitler zijn? Bij de volgende JM bijeenkomst vraagt de leidster wie een pamflet heeft ontvangen. Eén van de meisjes, Rita, steekt haar hand op. Vanaf dat moment wordt Rita genegeerd door de andere meisjes en nauwlettend in de gaten gehouden door de leidsters. Zouden Rita en haar gezin verraders van het Duitse rijk zijn?

Papa luistert dagelijks naar de oorlogspropaganda op de radio. De berichten laten horen hoe eervol het is dat zoveel soldaten strijden voor het Duitse rijk. Maar in de krant staan iedere dag lange lijsten van soldaten die omgekomen zijn. Hoe kan het iets goeds zijn dat zoveel mensen sterven, alleen omdat de nazi’s meer land en macht willen hebben? Dit alles maakt dat Brigitte gaat twijfelen over de juistheid van de dingen die in Duitsland gebeuren. Ze besluit met papa en Angelika over haar zorgen te praten. En dan ontdekt ze het volgende: Voordat de oorlog begon heeft Angelika polio gehad. Ze loopt daardoor mank. Dit moet ze verbergen, de nazi’s mogen er niet achter komen. Want de nazi’s denken dat polio erfelijk is. Als Angelika kinderen krijgt kunnen die de ziekte bij zich dragen. Dat past niet in het fascistische beeld van de gezonde Übermenschen die Duitsland moeten bevolken. Als de nazi’s erachter komen dat Angelika ziek is geweest zullen ze haar misschien gevangen nemen en steriliseren. Dan pakken ze zomaar haar toekomst af! Vanaf dat moment verandert de kijk van Brigitte op de oorlog. Ze komt erachter dat Hitler overal oren en ogen heeft. Dat ze niet weet wie ze wel en niet kan vertrouwen. Dat vriendschap kwetsbaar is. Brigitte wil dat de oorlog stopt. Dat Hitler stopt. Maar hoe? Zus Angelika besluit dat ze niet wil afwachten tot de oorlog vanzelf voorbij is. Ze sluit zich aan bij de studenten die samen de groep ‘de witte roos’ vormen. Ze gaat meehelpen met het verspreiden van verzetspamfletten. Brigitte vindt het ontzettend gevaarlijk. Want door mee te werken aan dit geweldloze verzet brengt ze zichzelf, maar ook Brigitte en papa in groot gevaar!

Dit boek is geschikt voor lezers vanaf een jaar of 11, dus voor de oudste leerlingen van de basisschool en voor onderbouw van het voortgezet onderwijs.

Lessuggesties

Het boek is goed te gebruiken als voorbereiding op de lessen over 4 en 5 mei. Het kan voorgelezen worden in de klas. Maar er kunnen ook fragmenten van het boek gebruikt worden om je te verdiepen in verschillende aspecten van de Tweede Wereldoorlog. Specifiek bij dit boek zou je kunnen denken aan het volgende:

• Brigitte stelt in het boek vragen over de motieven waarom Hitler het land Polen isbinnengevallen. Er wordt gezegd dat Hitler een groot Duits rijk wil maken met daarin alleDuitssprekende mensen. Maar in Polen spreken ze toch geen Duits? Waarom is Hitler dantoch het land binnengevallen? Het is interessant om de geschiedenis van Polen eens tegenhet licht te houden, als land dat ingeklemd zitten tussen Duitsland en Rusland.
• In het boek wordt veel verteld over de propaganda van de Duitsers. Een soort reclamevoor het nazisme. Zoek eens een aantal van die posters op en praat er met elkaar over.Wat zie je op de posters? Klopt de boodschap die erop staat wel? Waar wordt ‘reclame’voor gemaakt? Waarom denk je dat mensen geloofden wat op die posters stond?
• Brigitte zit bij de Jungmädelbund (JM). Een gezellige club met veel vriendinnen en leukeactiviteiten. Zouden de leerlingen ook bij de JM willen? Waarom wel of niet? Begrijp jewaarom Brigitte het zo leuk vindt? Waarom zijn deze jeugdgroepen (waaronder deHitlerjugend) opgericht denk je?
• Gaandeweg het boek ontdekt Brigitte dat de plannen van Hitler om een rijk metÜbermenschen te creëren ook als gevolg heeft dat er (volgens het nazisme)Untermenschen zijn. Wat gebeurt er met hen? Zoek met de leerlingen uit watÜbermenschen en Untermenschen zijn volgens de definitie van de nazi’s. Wat gebeurde ermet de Untermenschen?
• Ook in Duitsland kwamen mensen in verzet tegen Hitler. Dat deden ze bijvoorbeeld doorhet verspreiden van pamfletten. Wat is een pamflet? Wat zou erin staan? Is het gevaarlijkom pamfletten te verspreiden? Waarom? Ontwerp met elkaar een pamflet om mensenmoed te geven in oorlogstijd.

Neeltje

Leesconsulent & Mediacoach

Hoi ik ben Neeltje. Ik werk in de bieb als leesconsulent en mediacoach. Ik houd erg van lange wandelingen maken (daar zijn ook hele leuke boeken over te vinden) en van kamperen in de natuur. Ik ben dol op vogels en ga regelmatig met mijn verrekijker op pad om te kijken of ik weer bijzondere exemplaren kan spotten. Daarnaast heb ik de leukste baan van de wereld: Ik mag iedere dag leerkrachten en leerlingen vertellen over prachtige boeken en over hoe fijn het is om te lezen.

Mijn favoriete boeken zijn boeken waarin hele mooie zinnen staan. Of hele mooie gedachtes van de hoofdpersoon. Dan ben ik vaak jaloers; ik zou willen dat ik zulke mooi zinnen kon schrijven of zulke mooie gedachtes kon bedenken als de schrijver heeft gedaan. Hele mooie zinnen en gedachtes lees je bijvoorbeeld in het boek ‘De onwaarschijnlijkheid van alles’. Een prachtig boek dat heel anders eindigt dan je vooraf denkt. Het is mijn favoriete boek en ik raad iedereen in mijn omgeving nu aan. Dus nu ook aan jou. Ik hou er ook van als een hoofdpersoon iets verdrietigs of moeilijks meemaakt in een boek, zoals in ‘We moeten je iets vertellen’ of ‘De spin en de sleutel’. Dan vraag ik me altijd af ‘hoe zou ik me voelen als dit mij overkwam? En hoe zou ik het oplossen?’ Als de hoofdpersoon iets spannends meemaakt, zoals in ‘Hart van staal’ dan zit ik op het puntje van mijn stoel en houd mijn adem in. Als dat maar goed afloopt!

En dat is precies wat boeken lezen zo fijn maakt: Alles kan gebeuren en het is altijd een verrassing hoe een verhaal zal aflopen. Ik vind het ook leuk om zelf teksten te schrijven. Ik schrijf gedichten en korte verhaaltjes. Dat doe ik vaak in het Frysk, dat is de taal van mijn hart. En wie weet kan ik daar ooit zelf nog een boek van maken. Dat zou ik echt fantastisch vinden!